Spalone książki

Kiedyś, we wpisie o nietuzinkowym londyńskim Pomniku Kobiet, napisałam, że są rzeźby, które mnie wzruszają. Są też pomniki, które aż krzyczą poprzez swoje milczenie, formę, sposób ujęcia braku, straty… Często nie rzucają się w oczy, dyskretnie wkomponowane w otoczenie. Trzeba ich szukać, a jeśli się znajdzie, to mimo swojego milczenia, przemawiają… Do takich pomników należy Pomnik Spalonych Książek w Berlinie.

Pomnik ten – Denkmal zur Erinnerung an die Bücherverbrennung –
przypomina wydarzenie z 10. maja 1933 r., kiedy to na dawnym Opernplatz w samym sercu Berlina, przed Uniwersytetem Humboldta i w sąsiedztwie Unter den Linden, naziści, kilka miesiący po przejęciu władzy, spalili publicznie kilkadziesiąt tysięcy książek. Były to książki niezgodne  z hitlerowską ideologią, które nie propagowały niemieckiego narodowo-socjalistycznego ducha. Wykaz objął zarówno pisarzy niemieckich, jak i zagranicznych. Szczególnie napiętnowani byli pisarze pochodzenia żydowskiego. Na liście książek do spalenia znalazły się dzieła beletrystyczne, historyczne, polityczne, z zakresu sztuki, religii i pedagogiki i wiele innych dziedzin. Wykaz zakazanych autorów był długi, a w wśród nich np. Kurt Tucholsky, Erich Maria Remarque, Ernest Hemingway, Izaak Babel, Stefan Zweig, Bertolt Brecht, Zygmunt Freud, Tomasz Mann i wielu, wielu innych. Tomasz Mann wprawdzie nie znajdował się imiennie w wykazie, ale dla nazistów podpadał on pod ogólne kryterium dotyczących wrogich książek (czyli bolszewickich, pacyfistycznych itp.). W publicznym paleniu książek brali udział studenci, prohitlerowscy profesorowie (wobec przeciwników zastosowano różnego rodzaje represje, np. zakazano im wykonywania zawodu) i zwolennicy Hitlera. Paralelnie do wydarzeń w Berlinie rozgrywały się podobne sceny w innych niemieckich miastach uniwersyteckich. W niektórych z nich do publicznego spalenia książek doszło nieco później. W samym Berlinie przyglądało się temu koszmarnemu przedstawieniu ok. 70 tysięcy ludzi…, w innych miastach udział mieszkańców też był wielki. Przerażający spektakl, który dopiero zapowiadał to, co wydarzyło się później… Katastrofę cywilizacji.

Pomnik Spalonych Książek w Berlinie znajduje się na byłym Opernplatz, który teraz nosi nazwę Bebelplatz (August Bebel – 1840-1913 – stał na czele niemieckiej socjaldemokracji, również jego pisma znalazły się na liście autorów zakazanych). Trudno jest go dostrzec, bowiem znajduje się on pod ziemią. Jest wpuszczony w bruk, na którego powierzchni znajduje się przeźroczysta tafla szkła, przez którą można zaglądnąć do środka. Zaglądając przez szybę widzimy Pustkę, pomieszczenie z pustymi regałami na książki…To, co pozostało po zniszczonych książkach….

Autorem tego pomnika jest izraelski artysta Micha Ullman. Obok szklanej płyty znajdują się jeszcze dwie inne. Jedna z nich podaje informację o zdarzeniu z maja 1933 r., druga zawiera cytat z tragedii Heinricha Heinego pt. Almansor: To jest tylko gra wstępna. Tam, gdzie książki palą, na końcu będą palić ludzi (niem. Das war nur ein Vorspiel, dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende Menschen). Jakże prorocze były te słowa…

Również w Essen, tyle, że w czerwcu 1933 r., odbyło się na Gerlingplatz publiczne spalenie ponad 18 tysięcy książek. Dzisiaj o tym wydarzeniu przypomina malutka tabliczka:

W tym roku minęł0 80 lat od zamachu na myśl ludzką, na słowo, na wolność myślenia i mówienia…